01-12 00:00	Vandaag begint de weerkundige winter. De meteorologische winter omvat per definitie de maanden december, januari en februari. De astronomische winter begint op 21 december.
01-12 00:00	De december-editie van ZENIT is uit. Lees in dit magazine alles over sterrenkunde, ruimteonderzoek, weer en klimaat. Met iedere maand actuele sterrenhemelinformatie en ontwikkelingen uit de wetenschap beschreven door bekende onderzoekers. De redactie zit bovenop het nieuws en de actualiteiten en plaatst deze in een breder verband. Speciaal voor bezoekers van hemel.waarnemen.com is er nu een mooie aanbieding: Neem nu een proefabonnement en ontvang Zenit een half jaar (6 nummers) voor slechts €29,95. Het proefabonnement loopt automatisch af. Klik voor meer informatie.
01-12 06:04	De Galileïsche maan Ganymedes staat op 15,1” ten zuiden van Callisto. Jupiter staat op een hoogte van 49° boven de horizon, in het zuidwesten en de planeet is gemakkelijk te vinden. De Zon staat 21° onder de horizon en het is goed donker. Zie ook de figuur hiernaast en de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer informatie.
02-12 05:57	Jupiters satelliet Europa staat op 11,5” ten noorden van Ganymedes. Jupiter staat boven de zuidwestelijke horizon, op een hoogte van 49° en de planeet is gemakkelijk te vinden. De Zon staat 22° onder de horizon en het is goed donker. Zie ook de figuur hiernaast en de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer informatie.
03-12 04:45	De Maan bedekt μ Arietis, een ster van magnitude +5,7 in het sterrenbeeld Ram. De ster wordt bedekt door de dunne onverlichte rand van de Maan om 04:45 uur. Om 05:18 uur wordt deze weer zichtbaar aan de verlichte maanrand. Een waarnemer in Utrecht ziet de Maan aan het begin op een hoogte van 14° staan, aan het einde van de bedekking op 9°. De Maan is voor 95% verlicht, wat het waarnemen van de bedekking er niet gemakkelijker op maakt. Voor meer informatie over deze bedekking, voor een aantal waarneemlocaties in Nederland en België, zie deze tabel.
04-12 03:48	De Galileïsche maan Io staat 4,0” ten noorden van Europa. Jupiter staat boven de zuidelijke horizon, op een hoogte van 59° en de planeet is gemakkelijk te vinden. De Zon staat 42° onder de horizon en het is goed donker. Voor het waarnemen van de Galileïsche manen is een verrekijker op statief al voldoende. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie.
04-12 04:10	De Maan bedekt de Pleiaden (M45), met een totale helderheid van +1,6m in het sterrenbeeld Stier. De sterhoop verdwijnt om 04:11 achter de zeer dunne onverlichte maanrand en komt om 05:08 uur weer tevoorschijn aan de verlichte kant van de Maan. De Maan staat bij de intrede 31° boven de horizon, bij de uittrede is dat 23°, voor een waarnemer in Utrecht. De Maan is voor 99% verlicht, wat het waarnemen van de bedekking er niet gemakkelijker op maakt. Zie deze tabel voor details van de bedekking voor een aantal locaties in Nederland en België.
04-12 05:09	De Maan bedekt de Pleiaden, in het sterrenbeeld Stier. In onze streken zijn zowel het begin als het einde van de bedekking te zien. Het begin gebeurt om 05:09 op een hoogte van 23° boven de westelijke horizon. Het einde van de bedekking gebeurt om 05:44, op een hoogte van 18° boven de westnoordwestelijke horizon. De bedekking duurt ongeveer 35 minuten voor een waarnemer in Utrecht. De Maan is voor 99% verlicht. Zie deze pagina voor meer gegevens over deze bedekking. Voor de zichtbaarheid van Maan en deepsky-objecten, zie Vannacht aan de hemel.
03-12 12:07	De Maan staat in het perigeum; het punt van zijn baan om de Aarde dat het dichtst bij de Aarde ligt. De afstand tussen de Aarde en de Maan bedraagt 356963 km. Door de geringere afstand lijkt de Maan nu groter aan de hemel te staan dan gemiddeld: 33’28,5”. De Maan is op dit moment wassend, voor 99% verlicht en hij is vrijwel de gehele nacht zichtbaar; 's avonds in het (zuid)oosten en tegen de ochtend in het westen of zuidwesten. Het kaartje toont de Maan om 0:00 uur in het sterrenbeeld Stier, op 61° boven de zuidzuidwestelijke horizon. Zie ook de interactieve applet Verschijnselen van de Maan.
05-12 00:14	Het is Volle Maan. De Maan staat vrijwel precies tegenover de Zon aan de hemel. Hierdoor is de Maan vrijwel de hele nacht zichtbaar. De verlichte kant van de Maan is naar de Aarde gekeerd. Hoewel de Volle Maan veel opvallender is dan iedere andere maanfase, is dit niet het beste moment om de Maan waar te nemen. Voor een waarnemer in het midden van het deel van de Maan dat naar de Aarde toe gekeerd is staat de Zon in het zenit, en doordat het zonlicht vanuit de richting van de Aarde komt zien we vanaf de Aarde geen schaduwen van bergen en kraters, zodat er nauwelijks contrast is in het maanbeeld. Daar komt nog bij dat de Volle Maan andere, zwakkere hemelobjecten overstraalt, zodat deze niet of nauwelijks zichtbaar zijn. De Maan staat op een afstand van slechts 357218 km van de Aarde, waardoor deze ongeveer 7% groter en circa 14% helderder lijkt dan de gemiddelde Volle Maan.
05-12 21:00	In de nacht van 5 op 6 december zijn een bedekking door de planeetschijf van Jupiter en verduistering van Ganymedes in zijn geheel te zien. Om 21:00 uur zien het begin van de verduistering, wanneer Ganymedes in Jupiters schaduw verdwijnt, en eindigt om 3:38 uur, op het moment dat Ganymedes weer van achter Jupiter tevoorschijn komt. In de tussentijd is te zien hoe Ganymedes uit Jupiters schaduw tevoorschijn komt (om 00:13 uur) en Ganymedes achter Jupiter verdwijnt (00:18 uur). Voor het waarnemen van een bedekking is een telescoop nodig, voor het volgen van een verduistering is een stabiele verrekijker voldoende. Voor meer details en andere verschijnselen, zie deze tabel.
05-12 23:27	De ster SAO 77625, een ster van magnitude +5,6 in het sterrenbeeld Stier, wordt bedekt door de Maan. De ster wordt bedekt door de verlichte rand van de Maan om 23:27 uur. Om 00:25 uur wordt deze weer zichtbaar aan de zeer dunne onverlichte maanrand. De Maan staat bij de intrede 56° boven de horizon, bij de uittrede is dat 63°, voor een waarnemer in Utrecht. De Maan is voor 98% verlicht, wat het waarnemen van de bedekking er niet gemakkelijker op maakt. Voor meer informatie over deze bedekking, voor een aantal waarneemlocaties in Nederland en België, zie deze tabel.
06-12 00:37	De Maan bedekt 136 Tauri, een ster met een helderheid van +4,6m in het sterrenbeeld Stier. De ster wordt bedekt door de verlichte rand van de Maan om 00:37 uur. Om 01:22 uur wordt deze weer zichtbaar aan de zeer dunne onverlichte maanrand. Een waarnemer in Utrecht ziet de Maan aan het begin op een hoogte van 64° staan, aan het einde van de bedekking op 66°. De Maan is voor 98% verlicht, wat het niet gemakkelijker maakt om de bedekking waar te nemen. Deze tabel toont de details van de bedekking voor een aantal plaatsen in Nederland en België.
06-12 03:37	Tot 3:38 zijn van de Galileïsche manen van Jupiter alleen Europa en Callisto zichtbaar.
06-12 19:43	Tussen 19:43 en 1:35 uur (07/12) nemen we alle grote Jupitermanen ten oosten van de planeetschijf waar. Van binnen naar buiten: Io, Europa, Ganymedes en Callisto. Jupiter staat boven de oostelijke horizon, op een hoogte van 29°. De Zon staat 54° onder de horizon en het is donker. Voor het waarnemen van de manen van Jupiter is een stabiele verrekijker voldoende. Zie ook het slingerdiagram voor de manen van Jupiter.
07-12 00:47	Vannacht zijn overgangen van Io en haar schaduw over de planeetschijf van Jupiter volledig te zien. Om 0:47 uur zien we het begin van de schaduwovergang op het moment dat Io's schaduw de schijf van Jupiter betreedt, en eindigt om 3:51 uur, op het moment dat Io de Jupiterschijf weer achter zich laat. In de tussentijd is waar te nemen hoe Io voor de Jupiterschijf verschijnt (om 01:35 uur) en Io's schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat (03:03 uur). Zie deze tabel voor meer details en andere verschijnselen.
07-12 01:18	Jupiters satelliet Ganymedes staat op 15,7” ten noorden van Callisto. Jupiter staat op een hoogte van 52° boven de zuidoostelijke horizon en de planeet is gemakkelijk te vinden. De Zon staat 59° onder de horizon en het is donker. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie.
07-12 19:45	De Maan staat 2,8° ten noorden van Jupiter (-2,6m), in het sterrenbeeld Tweelingen. De dichtste nadering gebeurt om 17:01, voor een waarnemer in onze streken onder de horizon en in de schemering. Bekijk de samenstand rond 19:45 uur. De twee objecten staan dan in het oostnoordoosten, circa 4° boven de horizon, op een onderlinge afstand van 3,4°. De Maan is voor 89% verlicht.
07-12 19:45	De Maan staat 3,7° ten zuiden van Pollux, de helderste ster van het sterrenbeeld Tweelingen (+1,1m). De dichtste nadering vindt plaats om 16:36 op 10° onder de horizon en in de schemering. De samenstand is te zien rond 19:45 uur. Het tweetal staat dan boven de noordoostelijke horizon, op een hoogte van ongeveer 7°, 4,3° van elkaar vandaan. De Maan is voor 89% verlicht. De pagina Vannacht aan de hemel toont wanneer de Maan en deepsky-objecten te zien zijn.
07-12 20:03	In de nacht van 7 op 8 december is een overgang van de Jupitermaan Callisto en van Callisto's schaduw over de planeetschijf van Jupiter volledig waar te nemen. De schaduwovergang begint om 20:03 uur, op het moment dat Callisto's schaduw de schijf van Jupiter betreedt, en eindigt om 7:14 uur, op het moment dat Callisto de schijf van Jupiter weer verlaat. In de tussentijd is waar te nemen hoe Callisto's schaduw de Jupiterschijf verlaat (23:40 uur) en Callisto voor het oppervlak van Jupiter verschijnt (03:18 uur).
07-12 22:02	Mercurius is in grootste westelijke elongatie en te vinden aan de ochtendhemel. Mercurius staat op een afstand van 20°44’ ten westen van de Zon, beweegt voor de Zon uit en komt 's ochtends voor de Zon op. De planeet heeft nu magnitude -0,5, is voor 61% verlicht en heeft een schijnbare diameter van 6,7”. Mercurius komt 02:01 uur voor de Zon op (om 06:33 uur). Aan het begin van de burgerlijke schemering, rond 07:53 uur, staat Mercurius 9° boven de horizon, in het zuidoosten. Deze ochtendverschijning is dus gunstig (voor meer uitleg over de wisselende zichtbaarheid van de binnenplaneten, zie Waardoor zijn Mercurius en Venus soms ver van de Zon slecht zichtbaar? in de veelgestelde vragen). Zie ook de horizonkaart voor deze ochtendverschijning. De grootte van het stipje op de kaart geeft de helderheid weer. Mercurius is helderder na de grootste ochtendelongatie dan ervoor. Om Mercurius waar te nemen kan het gebruik van een verrekijker van pas komen. Zie de tabel Grootste elongaties van Mercurius voor meer elongaties.
08-12 02:24	De planetoïde 16 Psyche is in oppositie. De planetoïde, die in het sterrenbeeld Stier staat, heeft tijdens de oppositie een schijnbare helderheid van slechts +9,7m. Er is daarom een telescoop met redelijke opening nodig om het object te kunnen zien. Voor een waarnemer in Utrecht staat Psyche rond 00:34 uur in het zuiden, op circa 56° boven de horizon. De kaart (zie hiernaast) toont de positie van de planetoïde en sterren tot een helderheid van +10,5m. Kijk op deze detailpagina voor meer informatie over de oppositie van Psyche. Voor meer gegevens van planetoïden, zie de pagina Planetoïden in 2025.
08-12 23:49	De Galileïsche maan Io staat 6,6” ten zuiden van Europa. Jupiter staat boven de oostzuidoostelijke horizon, op een hoogte van 41° en de planeet is gemakkelijk te vinden. De Zon staat 60° onder de horizon en het is goed donker. Om de manen van Jupiter te bekijken is een verrekijker op statief al voldoende. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie.
09-12 01:16	Venus staat 5.0° ten noorden van Antares, de helderste ster van het sterrenbeeld Schorpioen (+1,0m). De dichtste nadering gebeurt om 01:17, onder de horizon voor een waarnemer in de Lage Landen. De samenstand is vanuit de Benelux niet of nauwelijks zichtbaar. De helderheid van Venus is nu -3,9m.
10-12 08:00	De Maan bedekt Regulus, de helderste ster van het sterrenbeeld Leeuw (+1,4m). Het maximum van de bedekking vindt om 08:32 plaats, in de Lage Landen op een hoogte van 36°, maar bij daglicht. De samenstand is te zien rond 8 uur. Het tweetal staat dan in het zuidwesten, op een hoogte van ongeveer 40°, 29' van elkaar verwijderd. De Maan is voor 66% verlicht. Zie deze pagina voor meer gegevens over deze bedekking. De pagina Vannacht aan de hemel toont wanneer de Maan en deepsky-objecten te zien zijn.
10-12 08:31	De ster Regulus (α Leonis), een ster met een helderheid van +1,4m in het sterrenbeeld Leeuw, wordt bedekt door de Maan. Om 08:32 uur verdwijnt de ster achter de verlichte rand van de Maan en om 09:27 komt deze weer tevoorschijn, nu aan de onverlichte maanrand. Een waarnemer in Utrecht ziet de Maan aan het begin op een hoogte van 36° staan, aan het einde van de bedekking op 28°. De Maan is voor 66% verlicht. De bedekking vindt plaats bij daglicht. Zie deze tabel voor details van de bedekking voor een aantal locaties in Nederland en België.
10-12 23:32	Van 23:32 tot 7:56 uur (11/12) nemen we alle grote Jupitermanen ten westen van de planeetschijf waar. Vanaf Jupiter gezien zijn dat Europa, Io, Ganymedes en Callisto. Jupiter staat in het zuidzuidwesten op een hoogte van 58° boven de horizon en de planeet is gemakkelijk te vinden. De Zon staat 43° onder de horizon en het is goed donker.
11-12 05:53	Jupiters satelliet Io staat 4,2” ten noorden van Europa. Jupiter staat op een hoogte van 45° boven de horizon, in het westzuidwesten en de planeet is gemakkelijk te vinden. De Zon staat 24° onder de horizon en het is donker. Zie ook de figuur hiernaast en de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer informatie.
11-12 21:51	De Maan is in de fase van Laatste Kwartier. De linker helft van de Maan is nu verlicht en de Maan is vooral in de late nacht en vroege ochtend zichtbaar. Om de Maan te zien door een verrekijker of telescoop is de tijd rond (en met name na) Laatste Kwartier zeer geschikt. Op de grens tussen het verlichte en het donkere deel van de Maan gaat de Zon net onder. De bergen en kraterranden werpen hierdoor lange schaduwen, wat een extra diepte-effect veroorzaakt, en de Maan is daarmee, bekeken door een verrekijker of telescoop, duidelijk meer dan een gladde schijf. Zie ook de maandelijkse maanfasekalender.
13-12 05:31	Tot 7:02 zijn van de grote Jupitermanen alleen Europa en Callisto zichtbaar.
13-12 21:05	Jupiters satelliet Europa staat 10,0” ten zuiden van Ganymedes. Jupiter staat in het oosten op een hoogte van 19° boven de horizon. De Zon staat 41° onder de horizon en het is goed donker. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie.
14-12 02:41	Vannacht zijn overgangen van Io en haar schaduw over de planeetschijf van Jupiter volledig waar te nemen. Om 2:41 uur zien we het begin van de schaduwovergang op het moment dat Io's schaduw de schijf van Jupiter betreedt, en eindigt om 5:36 uur, op het moment dat Io de schijf van Jupiter weer verlaat. In de tussentijd is te zien hoe Io voor de Jupiterschijf verschijnt (om 03:20 uur) en Io's schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat (04:57 uur). Voor meer details en andere verschijnselen, zie deze tabel.
14-12 05:45	De meteorenzwerm Geminiden bereikt zijn maximum. De meteoren van de Geminiden zijn gemiddeld snel, gelig van kleur, vaak helder en hebben korte sporen. Wanneer de radiant in het zenit zou staan, zouden er van deze zwerm naar verwachting gemiddeld zo'n 120 meteoren per uur vallen. De radiant van de zwerm staat rond 2:30 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 70° boven de horizon. In onze streken zijn naar schatting circa 85 meteoren per uur te zien van deze zwerm. Samen met meteoren van andere zwermen, en sporadische meteoren, zijn er bij donkere, heldere hemel in totaal circa 85–100 meteoren per uur zichtbaar. Op een goed donkere plek zijn bijna drie keer zoveel meteoren zichtbaar als in een grote stad. De Maan komt om 2:55 uur op, is voor ongeveer 30% verlicht en kan eventueel storen. Rond 8:00 uur gaat het schemeren en om 8:41 uur komt de Zon op. De piek van deze zwerm is relatief hoog, maar de lengte van het maximum is met 21 uur zeer kort, waardoor het totaal aantal meteoren in deze zwerm toch niet al te groot is. Meteoren waarnemen kan zonder speciale instrumenten. Wanneer het helder is volstaat het blote oog, terwijl een ligstoel en warme kleding voor extra comfort kunnen zorgen. Zie de pagina Geminiden 2025 voor meer details voor deze zwerm. Zie ook Wat zijn vallende sterren? en Hoe kan ik meteoren waarnemen? in de veelgestelde vragen.
14-12 08:00	De Maan staat 2,0° ten zuiden van Spica, de helderste ster van het sterrenbeeld Maagd (+1,0m). De dichtste nadering gebeurt om 17:37, onder de horizon voor een waarnemer in de Lage Landen. Bekijk de samenstand rond 8 uur. De twee objecten staan dan zo'n 26° boven de zuidelijke horizon, op een afstand van 4,5° van elkaar. De Maan is voor 27% verlicht.
15-12 00:00	De Sterrengids 2026 is uit. Dit jaarboek geeft een uitgebreid overzicht van alle hemelverschijnselen die aankomend jaar worden verwacht, zoals de posities van zon, maan, planeten, planetoïden, kometen en meteoren. Met de maandkalenders en dagoverzichten weet u precies wanneer wat te zien is. Daarnaast biedt het jaarboek achtergrondinformatie en verdieping. Bezoekers van hemel.waarnemen.com profiteren nu van een aantrekkelijke korting. Klik voor meer informatie.
15-12 19:19	Jupiters satelliet Europa staat op 8,0” ten zuiden van Callisto. Jupiter staat op een hoogte van 6° boven de horizon, in het oostnoordoosten. Een waarneemplaats met een vrije blik op de horizon is hierdoor noodzakelijk. De Zon staat 26° onder de horizon en het is donker. Zie ook de figuur hiernaast en de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer informatie.
15-12 21:09	In de nacht van 15 op 16 december is een overgang van de Jupitermaan Io en van Io's schaduw over de planeetschijf van Jupiter volledig te zien. Om 21:09 uur zien we het begin van de schaduwovergang op het moment dat Io's schaduw de schijf van Jupiter betreedt, en duurt tot 0:02 uur, op het moment dat Io de Jupiterschijf weer achter zich laat. Tussen beide gebeurtenissen in is te zien hoe Io de schijf van Jupiter betreedt (om 21:46 uur) en Io's schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat (23:25 uur). Voor meer details, zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter.
16-12 00:00	Dit is een goed moment in het jaar om de gasnevel M42, ook de Grote Orionnevel genaamd, te bekijken. De gasnevel is te vinden in het sterrenbeeld Orion, heeft een helderheid van 4,0m en een schijnbare afmeting van 66,0’. De Grote Orionnevel is een van de helderste en daardoor meest bekende gasnevels aan de sterrenhemel. De nevel is met het blote oog te zien als een zwak 'sterretje', het middelste van de drie sterren dat als het verticale 'zwaard' onder de drie heldere blauwe sterren van de 'gordel' van de mythische jager Orion hangt. Met een verrekijker of telescoop is meer structuur te zien, waaronder het Trapezium, vier zeer heldere, jonge sterren die de nevel doen oplichten. De jongste sterren zijn waarschijnlijk minder dan 100,000 jaar jong, mogelijk zelfs 10,000 jaar. De afstand tot de Orionnevel bedraagt circa 1340 lichtjaar, en het is een van de dichtstbijzijnde grote stervormingsgebieden aan onze hemel. Het object komt om 19:04 uur op, gaat om 06:06 uur onder en staat om 00:35 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 32° boven de horizon. Helder weer en een donkere, maanloze hemel zijn belangrijker voor het waarnemen van deepsky-objecten dan de precieze datum. Voor het vinden van een donker en maanloos moment, zie de schemerdiagrammen in het hoofdstuk De Zon. Voor het zien van een relatief helder, maar vaag object als deze gasnevel is een verrekijker (op statief) voldoende, maar een telescoop is nodig om details weer te geven. Gegevens van andere fraaie deepsky-objecten zijn te vinden op de pagina Deepsky-objecten per maand. Foto: DSS.
16-12 00:00	Dit is een goed moment in het jaar om de gasnevel NGC1977 waar te nemen. NGC1977 staat in het sterrenbeeld Orion en heeft een schijnbare afmeting van 20,0’. Het object komt om 19:02 uur op, gaat om 06:09 uur onder en staat om 00:35 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 33° boven de horizon. Bij het waarnemen van een zwak en contrastarm object als deze gasnevel is een behoorlijke telescoop nodig om iets te kunnen zien. Zie deze detailpagina voor NGC1977 voor meer gegevens. Foto: DSS.
16-12 00:00	De maand december is zeer geschikt om de gasnevel NGC1990 waar te nemen. De gasnevel staat in het sterrenbeeld Orion en heeft een schijnbare afmeting van 50,0’. De opkomst van dit object is om 18:43 uur, de ondergang om 06:29 uur en het bereikt zijn grootste hoogte om 00:36 uur, op 37° boven de horizon. Voor het waarnemen van deepsky-objecten is de precieze datum minder belangrijk dan een donkere, liefst maanloze, hemel. Bij het waarnemen van een zwak en contrastarm object als deze gasnevel is een behoorlijke telescoop nodig om iets te kunnen zien. Zie de pagina NGC1990 voor meer details. Foto: DSS.
16-12 01:48	Jupiters satelliet Io staat op 6,7” ten zuiden van Europa. Jupiter staat boven de zuidzuidoostelijke horizon, op een hoogte van 58° en de planeet is gemakkelijk te vinden. De Zon staat 58° onder de horizon en het is donker. Om de manen van Jupiter te bekijken is een goede, stabiele verrekijker genoeg. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie.
16-12 03:13	Tot 6:49 zijn van de Galileïsche manen van Jupiter alleen Io en Ganymedes zichtbaar.
17-12 07:09	De Maan staat in het apogeum; het punt van zijn baan om de Aarde dat het verst van de Aarde ligt. De afstand tussen de Aarde en de Maan bedraagt 406322 km. De schijnbare diameter van de Maan is kleiner dan gemiddeld (29’24,5”), door de grotere afstand. De Maan is krimpend, voor 6% verlicht en is aan het eind van de nacht, kort voor zonsopkomst, te zien. Het kaartje toont de Maan om 8:02 uur in het sterrenbeeld Weegschaal, op slechts 7,4° boven de zuidzuidoostelijke horizon. Zie de applet Verschijnselen van de Maan voor meer gegevens.
17-12 09:29	Als het weer meewerkt is vanochtend, voor de volgende Nieuwe Maan, de laatste keer dat we de dunne maansikkel kunnen waarnemen. Het is op dit moment 2,5 dagen voor Nieuwe Maan; de Maan is voor 6,7% verlicht en afnemend. De maansikkel heeft een breedte aan de hemel van 2,0’ en is kort voor zonsopkomst, dus tegen het einde van de nacht, met moeite te zien. Bijgaand kaartje toont de Maan om 08:02 uur in het sterrenbeeld Weegschaal, op een hoogte van slechts 7,4° boven de horizon, in het zuidzuidoosten. Op dit moment staat de Maan 8,7° hoger aan de hemel dan de Zon. De Maan komt om 06:35 op, 2,1 uur voor de Zon. De schijnbare afstand tussen Zon en Maan bedraagt 30,0°. Een waarneemplaats met goed zicht op de horizon is aan te raden. Een verrekijker kan van pas komen om de Maan te vinden. Anders dan de laatste maansikkel speelt de eerste verschijning van de jonge Maan een rol in een aantal traditionele kalenders, om het begin van een nieuwe maand aan te duiden. De laatste dunne maansikkel is gewoon een mooi verschijnsel aan de sterrenhemel. De pagina Eerste en laatste maansikkels geeft alle verschijningen en meer uitleg. Zie ook de interactieve applet Verschijnselen van de Maan en het hoofdstuk De Maan voor meer informatie over de Maan.
17-12 21:49	In de nacht van 17 op 18 december is een overgang van de Jupitermaan Europa en van Europa's schaduw over de planeetschijf van Jupiter volledig te zien. De schaduwovergang begint om 21:49 uur, op het moment dat Europa's schaduw de schijf van Jupiter betreedt, en duurt tot 1:50 uur, wanneer Europa de Jupiterschijf weer achter zich laat. Tussen beide gebeurtenissen in is te zien hoe Europa voor de Jupiterschijf verschijnt (22:59 uur) en Europa's schaduw de Jupiterschijf weer achter zich laat (00:40 uur). Zie deze tabel voor meer details en andere verschijnselen.
18-12 00:00	Deze tijd van het jaar is prima geschikt om de gasnevel NGC2024 te zien. De gasnevel staat in het sterrenbeeld Orion en zijn schijnbare afmeting bedraagt 30,0’. Het object komt om 18:44 uur op, gaat om 06:24 uur onder en staat om 00:34 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 36° boven de horizon. Zoek een donkere waarneemplaats en kijk rond Nieuwe Maan, bijvoorbeeld in de week rond 20 december. Bij het waarnemen van een zwak en contrastarm object als deze gasnevel is een behoorlijke telescoop nodig om iets te kunnen zien. Zie deze detailpagina voor NGC2024 voor meer gegevens. Foto: DSS.
18-12 07:56	De Galileïsche maan Io staat 4,4” ten noorden van Europa. Jupiter staat in het westen op een hoogte van 22° boven de horizon. De Zon staat 7° onder de horizon en het schemert. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie.
18-12 08:14	De Maan staat 6,8° ten zuidwesten van Mercurius (-0,5m), in het sterrenbeeld Slangendrager. De dichtste nadering vindt plaats om 06:53 op 5° onder de horizon. De samenstand is met veel moeite te zien rond 8:15 uur. Het tweetal staat dan boven de zuidoostelijke horizon, op een hoogte van ongeveer 4°, 6,9° van elkaar verwijderd. De Zon staat slechts 4° onder de horizon. De Maan is voor 3% verlicht. Voor de zichtbaarheid van Maan en planeten, zie Vannacht aan de hemel.
18-12 08:30	De Maan staat 1,3° ten zuiden van Antares, de helderste ster van het sterrenbeeld Schorpioen (+1,0m). De dichtste nadering vindt plaats om 15:00 op 3° onder de horizon en bovendien bij daglicht. De samenstand is met veel moeite te zien rond 8:30 uur. De twee objecten staan dan in het zuidoosten, circa 3° boven de horizon, op een afstand van 2,5° van elkaar. De Zon staat slechts 3° onder de horizon. De Maan is voor 3% verlicht. De pagina Vannacht aan de hemel toont wanneer de Maan en deepsky-objecten te zien zijn.
19-12 20:09	De Maan staat 5.4° ten zuiden van Venus (-3.9m), in het sterrenbeeld Slangendrager. De dichtste nadering vindt om 20:10 plaats, bij ons onder de horizon. De samenstand is vanuit de Lage Landen vrijwel onzichtbaar.
19-12 21:40	De Galileïsche maan Io staat 8,8” ten zuiden van Ganymedes. Jupiter staat op een hoogte van 29° boven de oostelijke horizon. De Zon staat 46° onder de horizon en het is donker. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie.
20-12 02:43	Het is Nieuwe Maan. De Maan staat vanaf de Aarde gezien in de richting van de Zon, zodat de donkere kant van de Maan naar de Aarde gekeerd is en de verre zijde van de Maan wordt verlicht. Daarnaast staat de Nieuwe Maan alleen bij daglicht boven de horizon. De Maan is door deze combinatie van oorzaken op dit moment onzichtbaar. Doordat de Maan zowel minimaal verlicht is, als 's nachts onder de horizon staat, zijn de dagen rond Nieuwe Maan een goed moment om deepsky-objecten waar te nemen. Er vindt in onze streken geen zonsverduistering plaats, doordat de Maan 5,2° ten zuiden langs de Zon beweegt.
20-12 07:26	Tot de ochtendschemering zijn van de Galileïsche manen van Jupiter alleen Europa en Callisto zichtbaar.
20-12 16:38	De Maan staat 4.6° ten zuiden van Mars (+1.2m), in het sterrenbeeld Boogschutter. De dichtste nadering gebeurt om 16:39, bij ons 2° onder de horizon en in de schemering. De samenstand is vanuit de Benelux niet of nauwelijks zichtbaar.
20-12 18:40	Tussen 18:40 en 5:05 uur (21/12) staan alle Galileïsche manen ten oosten van Jupiter. Van binnen naar buiten: Io, Ganymedes, Europa en Callisto. Jupiter staat op een hoogte van 49° boven de horizon, in het oostzuidoosten en de planeet is gemakkelijk te vinden. De Zon staat 60° onder de horizon en het is donker.
20-12 19:45	De Galileïsche maan Io staat 8,2” ten zuiden van Ganymedes. Jupiter staat op een hoogte van 12° boven de horizon, in het oostnoordoosten, en goed zicht op de horizon is nodig om dit te kunnen zien. De Zon staat 28° onder de horizon en het is donker. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie.
20-12 23:57	De Galileïsche maan Europa staat 10,3” ten zuiden van Ganymedes. Jupiter staat op een hoogte van 49° boven de horizon, in het zuidoosten en de planeet is gemakkelijk te vinden. De Zon staat 60° onder de horizon en het is goed donker. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie.
21-12 04:35	Vannacht zijn overgangen van Io en haar schaduw over de planeetschijf van Jupiter in zijn geheel te zien. De schaduwovergang begint om 4:35 uur, wanneer Io's schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt, en duurt tot 7:21 uur, op het moment dat Io de schijf van Jupiter weer verlaat. Tussen beide gebeurtenissen in is waar te nemen hoe Io de schijf van Jupiter betreedt (om 05:05 uur) en Io's schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat (06:50 uur). Voor het bekijken van een overgang of een schaduwovergang is een telescoop met redelijk grote opening nodig. Voor meer details en andere verschijnselen, zie deze tabel.
21-12 16:03	Wintersolstitium; begin van de winter op het noordelijk halfrond. De Zon bereikt haar meest zuidelijke declinatie en staat boven de Steenbokskeerkring. Dit is echter niet de dag waarop de Zon het laatst opkomt of het vroegst ondergaat — dat gebeurt rond de 30e respectievelijk 13e, zie Waardoor komt de Zon na 21 december nog steeds later op? en de pagina Daglicht in 2025. Wel vinden bij ons de kortste dag en de langste nacht plaats, een goede tijd van het jaar voor mensen die de sterrenhemel en in het bijzonder deepsky-objecten willen bekijken. Niet alleen duren onze nachten nu lang, ook staat de Zon 's nachts dieper onder de horizon dan in de zomer, zodat het donkerder is. Na vandaag gaan de dagen weer lengen en worden de nachten weer korter. De herfst telde 89,86 dagen, de winter zal 88,99 dagen duren. Het feit dat de seizoenen niet even lang zijn, wordt veroorzaakt door de elliptische baan van de Aarde om de Zon; wanneer de Aarde verder van de Zon verwijderd is in haar baan, beweegt zij langzamer. Hierdoor duurt dat seizoen (op dit moment is dat in de zomer) langer. Voor meer details, zie de tabel de seizoenen. Dit wordt de astronomische winter genoemd, de weerkundige winter begon op 1 december. Op het zuidelijk halfrond zijn de seizoenen precies omgekeerd; daar begint vandaag de zomer. Doordat de Aarde significant verder van de Zon staat in de winter op het zuidelijk halfrond, en dichter bij de Zon in hun zomer, zijn op het zuidelijk halfrond de zomers meetbaar warmer en de winters kouder dan bij ons.
21-12 20:57	Jupiters satelliet Io staat op 4,5” ten noorden van Europa. Jupiter staat boven de oostelijke horizon, op een hoogte van 23°. De Zon staat 40° onder de horizon en het is goed donker. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie.
22-12 17:15	Als het weer meewerkt is het vanavond, sinds de laatste Nieuwe Maan, de eerste keer dat we de dunne maansikkel kunnen waarnemen. Het is op dit moment 2,6 dagen na Nieuwe Maan; de Maan is wassend en voor 6,4% verlicht. De schijnbare breedte van de maansikkel bedraagt 1,9’ en hij is kort na zonsondergang zichtbaar. Bijgaand kaartje toont de Maan om 17:11 uur in het sterrenbeeld Steenbok, op slechts 7,3° boven de zuidzuidwestelijke horizon. Op dit moment staat de Maan 14,4° hoger aan de hemel dan de Zon. De Maan gaat om 18:35 onder, 2,1 uur na de Zon. De schijnbare afstand tussen Zon en Maan is nu 29,3°. Een waarneemplaats met goed zicht op de horizon is aan te raden. Een verrekijker kan helpen om de Maan gemakkelijker te zien. In verschillende traditionele kalenders begint een maand bij de eerste verschijning van de dunne maansikkel na Nieuwe Maan; ons woord maand komt dan ook van Maan. Daarnaast is een smalle maansikkel een mooi gezicht. De pagina Eerste en laatste maansikkels geeft alle verschijningen en meer uitleg.
22-12 23:03	In de nacht van 22 op 23 december zijn overgangen van Io en haar schaduw over de planeetschijf van Jupiter in zijn geheel waar te nemen. De schaduwovergang begint om 23:03 uur, op het moment dat Io's schaduw de schijf van Jupiter betreedt, en duurt tot 1:47 uur, op het moment dat Io de schijf van Jupiter weer verlaat. In de tussentijd is waar te nemen hoe Io voor de Jupiterschijf verschijnt (om 23:31 uur) en Io's schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat (01:19 uur). Zie deze tabel voor meer details en andere verschijnselen.
23-12 00:00	De meteorenzwerm Ursiden bereikt zijn maximum. De meteoren van de Ursiden zijn niet erg opvallend. Wanneer de radiant in het zenit zou staan, zouden er van deze zwerm naar verwachting gemiddeld zo'n 12 meteoren per uur vallen. Rond 9:00 uur staat de radiant van de zwerm in het hoogste punt (op 67°) aan de hemel. Het beste moment om Ursiden waar te nemen is op 23 december rond 4:30 uur (zie het kaartje). De radiant staat op dat moment zo'n 55° boven de horizon, in het noordnoordoosten. Door de matige omstandigheden zijn er in onze streken dan vermoedelijk maar circa 2–6 meteoren per uur van deze zwerm te zien. Samen met meteoren van andere zwermen, en sporadische meteoren, zijn er bij donkere, heldere hemel in totaal circa 11–19 “vallende sterren” per uur te zien. Op een goed donkere plek zijn circa vijf keer zoveel meteoren te zien als in dichtbevolkt gebied. De Maan stoort niet. Rond 8:00 uur gaat het schemeren en om 8:47 uur komt de Zon op. De piek van deze zwerm is relatief hoog, maar de lengte van het maximum is met 16 uur zeer kort, waardoor het totaal aantal meteoren in deze zwerm toch niet al te groot is. Er is geen speciale apparatuur nodig om meteoren waar te kunnen nemen. Het blote oog, een heldere hemel, een ligstoel en wat geduld zijn de belangrijkste ingrediënten. Zie de pagina Ursiden 2025 voor meer details voor deze zwerm. Zie ook Hoe kan ik meteoren waarnemen? in de veelgestelde vragen.
23-12 03:47	De Galileïsche maan Io staat op 6,8” ten zuiden van Europa. Jupiter staat op een hoogte van 54° boven de horizon, in het zuidwesten en de planeet is gemakkelijk te vinden. De Zon staat 44° onder de horizon en het is donker. Zie ook de figuur hiernaast en de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer informatie.
23-12 18:52	De Maan bedekt Chow (η Capricorni), een ster van magnitude +4,9 in het sterrenbeeld Steenbok. Alleen het begin van de bedekking is zichtbaar vanuit Utrecht; om 18:53 verdwijnt de ster achter de onverlichte maanrand, op een hoogte van 6°. De Maan is voor 13% verlicht. Voor meer informatie over deze bedekking, voor een aantal waarneemlocaties in Nederland en België, zie deze tabel.
23-12 19:04	In de nacht van 23 op 24 december zijn overgangen van Ganymedes en zijn schaduw over de planeetschijf van Jupiter volledig te zien. Om 19:04 uur zien we het begin van de schaduwovergang wanneer Ganymedes' schaduw de schijf van Jupiter betreedt, en duurt tot 0:06 uur, wanneer Ganymedes de Jupiterschijf weer achter zich laat. In de tussentijd is te zien hoe Ganymedes voor de Jupiterschijf verschijnt (20:49 uur) en Ganymedes' schaduw de Jupiterschijf weer achter zich laat (om 22:19 uur). Voor meer details, zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter.
23-12 23:01	De Galileïsche maan Europa staat op 11,9” ten noorden van Callisto. Jupiter staat boven de oostzuidoostelijke horizon, op een hoogte van 44° en de planeet is gemakkelijk te vinden. De Zon staat 56° onder de horizon en het is goed donker. Zie ook de figuur hiernaast en de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer informatie.
24-12 18:22	Tussen 18:22 en 19:47 uur zijn Io, Io's schaduw en Callisto gelijktijdig zichtbaar op Jupiters schijf. Jupiter staat in het oostnoordoosten op een hoogte van 9° boven de horizon, dus kies een waarneemplaats met een vrije blik op de horizon. De Zon staat 22° onder de horizon en het is donker. Tussen 19:47 en 20:12 uur zijn Io en Callisto te zien op Jupiters schijf. Jupiter staat nu op een hoogte van 17° boven de oostnoordoostelijke horizon. De Zon staat 31° onder de horizon en het is goed donker. Voor het waarnemen van een (schaduw)overgang is een telescoop met redelijk grote opening nodig.
25-12 00:25	Vannacht zijn overgangen van Europa en haar schaduw over de planeetschijf van Jupiter in zijn geheel waar te nemen. Om 0:25 uur zien we het begin van de schaduwovergang wanneer Europa's schaduw de schijf van Jupiter betreedt, en duurt tot 4:06 uur, op het moment dat Europa de Jupiterschijf weer achter zich laat. Tussen beide gebeurtenissen in is te zien hoe Europa de schijf van Jupiter betreedt (om 01:15 uur) en Europa's schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat (03:16 uur). Zie deze tabel voor meer details en andere verschijnselen.
25-12 04:06	Van 4:06 tot 8:05 uur staan alle Galileïsche manen ten westen van Jupiter. Van binnen naar buiten: Europa, Callisto, Io en Ganymedes. Jupiter staat op een hoogte van 34° boven de westelijke horizon. De Zon staat 23° onder de horizon en het is donker. Om de Galileïsche manen van Jupiter te bekijken is een verrekijker op statief al genoeg.
26-12 05:37	De Galileïsche maan Ganymedes staat 15,6” ten noorden van Callisto. Jupiter staat op een hoogte van 38° boven de horizon, in het westzuidwesten. De Zon staat 28° onder de horizon en het is donker. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie.
26-12 23:00	De Maan staat 3,1° ten noorden van Saturnus (+1,2m), in het sterrenbeeld Waterman. De dichtste nadering vindt om 02:53 plaats, bij ons onder de horizon. Bekijk de samenstand op 26 december rond 23 uur. De twee objecten staan dan boven de westzuidwestelijke horizon, op een hoogte van ongeveer 7°, op een onderlinge afstand van 3,8°. De Maan is voor 41% verlicht. De pagina Vannacht aan de hemel toont wanneer de Maan en planeten te zien zijn.
27-12 00:59	Jupiters satelliet Io staat 8,1” ten zuiden van Ganymedes. Jupiter staat op een hoogte van 58° boven de zuidzuidoostelijke horizon en de planeet is gemakkelijk te vinden. De Zon staat 61° onder de horizon en het is goed donker. Zie ook de figuur hiernaast en de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer informatie.
27-12 20:09	De Maan is in de fase van Eerste Kwartier. De rechter helft van de Maan is nu verlicht en de Maan is vooral in de avond en vroege nacht zichtbaar. Rond, en vooral voor Eerste Kwartier is een goed moment om het maanoppervlak waar te nemen; Op de grens tussen het verlichte en het donkere deel van de Maan komt de Zon net op. Hierdoor werpen bergen en kraterranden lange schaduwen, wat een extra diepte-effect veroorzaakt, en het maanoppervlak krijgt daarmee, bekeken door een kijker, een duidelijk driedimensionaal karakter. Zie ook: Hoe ontstaan de fasen van de Maan? in de veelgestelde vragen.
27-12 22:48	De Galileïsche maan Io staat op 8,9” ten zuiden van Ganymedes. Jupiter staat in het oostzuidoosten op een hoogte van 44° boven de horizon en de planeet is gemakkelijk te vinden. De Zon staat 54° onder de horizon en het is goed donker. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie.
28-12 02:47	De Galileïsche maan Europa staat op 10,7” ten zuiden van Ganymedes. Jupiter staat op een hoogte van 58° boven de zuidzuidwestelijke horizon en de planeet is gemakkelijk te vinden. De Zon staat 52° onder de horizon en het is donker. Zie ook de figuur hiernaast en de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer informatie.
28-12 22:58	Jupiters satelliet Io staat op 4,7” ten noorden van Europa. Jupiter staat boven de oostzuidoostelijke horizon, op een hoogte van 46° en de planeet is gemakkelijk te vinden. De Zon staat 55° onder de horizon en het is goed donker. Zie ook de figuur hiernaast en de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer informatie.
30-12 00:57	Vannacht zijn overgangen van Io en haar schaduw over de planeetschijf van Jupiter in zijn geheel te zien. De schaduwovergang begint om 0:57 uur, wanneer Io's schaduw de schijf van Jupiter betreedt, en eindigt om 3:30 uur, op het moment dat Io de Jupiterschijf weer achter zich laat. Tussen beide gebeurtenissen in is waar te nemen hoe Io voor de Jupiterschijf verschijnt (om 01:14 uur) en Io's schaduw de Jupiterschijf weer achter zich laat (om 03:13 uur).
30-12 05:44	De Galileïsche maan Io staat 6,8” ten zuiden van Europa. Jupiter staat boven de westelijke horizon, op een hoogte van 34°. De Zon staat 27° onder de horizon en het is donker. Om de manen van Jupiter te bekijken is een verrekijker op statief al voldoende. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie.
30-12 19:38	De ster ε Arietis, een ster met een helderheid van +4,7m in het sterrenbeeld Ram, wordt bedekt door de Maan. De ster wordt bedekt door de onverlichte rand van de Maan om 19:38 uur. Om 20:48 uur wordt deze weer zichtbaar aan de verlichte maanrand. Een waarnemer in Utrecht ziet de Maan aan het begin op een hoogte van 55° staan, aan het einde van de bedekking op 59°. De Maan is voor 82% verlicht. Voor meer informatie over deze bedekking, voor een aantal waarneemlocaties in Nederland en België, zie deze tabel.
30-12 23:03	In de nacht van 30 op 31 december zijn overgangen van Ganymedes en zijn schaduw over de planeetschijf van Jupiter in zijn geheel te zien. De schaduwovergang begint om 23:03 uur, op het moment dat Ganymedes' schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt, en eindigt om 3:23 uur, wanneer Ganymedes de schijf van Jupiter weer verlaat. In de tussentijd is waar te nemen hoe Ganymedes de schijf van Jupiter betreedt (00:05 uur) en Ganymedes' schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat (om 02:18 uur). Zie deze tabel voor meer details en andere verschijnselen.
31-12 17:30	De Maan bedekt de Pleiaden, in het sterrenbeeld Stier. Het maximum van de bedekking gebeurt om 13:40, in onze streken op een hoogte van 2°, maar bij daglicht. De samenstand is te zien rond 17:30 uur. Het tweetal staat dan in het oosten, circa 34° boven de horizon, op een onderlinge afstand van 2,2°. De Maan is voor 89% verlicht. Zie de detailpagina voor meer informatie over deze bedekking.
31-12 19:26	Vanavond is een overgang van de Jupitermaan Io en van Io's schaduw over de planeetschijf van Jupiter volledig waar te nemen. Om 19:26 uur zien we het begin van de schaduwovergang op het moment dat Io's schaduw de schijf van Jupiter betreedt, en duurt tot 21:56 uur, op het moment dat Io de schijf van Jupiter weer verlaat. Tussen beide gebeurtenissen in is waar te nemen hoe Io de schijf van Jupiter betreedt (19:40 uur) en Io's schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat (om 21:41 uur).
31-12 22:57	De Galileïsche maan Ganymedes staat 17,0” ten zuiden van Callisto. Jupiter staat in het oostzuidoosten op een hoogte van 48° boven de horizon en de planeet is gemakkelijk te vinden. De Zon staat 55° onder de horizon en het is goed donker. Zie ook de figuur hiernaast en de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer informatie.