21-11 00:00	Dit is een goed moment in het jaar om de open cluster M45, ook bekend als de Pleiaden, te zien. M45 staat in het sterrenbeeld Stier, heeft een magnitude van 1,4m en zijn schijnbare afmeting bedraagt 100’. De Pleiaden zijn een van de meest bekende en nabije (circa 444 lichtjaar) open sterhopen. Met het blote oog zijn circa zes sterren zichtbaar in de vorm van een mini-steelpannetje (niet te verwarren met de sterrenbeelden Kleine en Grote Beer, die veel groter zijn). Een verrekijker of telescoop toont honderden vooral blauwachtige (jonge; circa 100 miljoen jaar oud) sterren omgeven door een gasnevel. De Pleiaden worden ook wel het Zevengesternte of de Zeven Zusters genoemd. Het object komt om 16:07 uur op, gaat om 08:44 uur onder en staat om 00:25 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 62° boven de horizon. Zoek een donkere waarneemplaats en kijk rond Nieuwe Maan, bijvoorbeeld in de dagen rond 20 november. Voor het vinden van een donker en maanloos moment, zie de schemerdiagrammen in het hoofdstuk De Zon. Om een relatief helder en scherp object als deze open cluster waar te nemen is een verrekijker op statief al voldoende, maar met een kleine telescoop zijn uiteraard meer details te zien. Gegevens van ruim 1200 andere deepsky-objecten zijn te vinden via de pagina Gegevens van sterrenbeelden. Foto: DSS.
21-11 02:32	Tussen 2:32 en 5:33 uur vinden verschillende overgangen van manen en hun schaduwen plaats op Jupiters planeetschijf. Van 2:32 tot 3:36 uur zijn Io's schaduw en Callisto's schaduw gelijktijdig te zien op Jupiters schijf. Jupiter staat boven de zuidoostelijke horizon, op een hoogte van 55° en de planeet is gemakkelijk te vinden. De Zon staat 45° onder de horizon en het is goed donker. Tussen 3:36 en 4:47 uur zijn Io, Io's schaduw en Callisto's schaduw zichtbaar op de schijf van Jupiter. Jupiter staat in het zuiden op een hoogte van 59° boven de horizon en de planeet is gemakkelijk te vinden. De Zon staat 36° onder de horizon en het is goed donker. Van 4:47 tot 5:33 uur zijn Io en Callisto's schaduw zichtbaar op de schijf van Jupiter. Jupiter staat inmiddels boven de zuidzuidwestelijke horizon, op een hoogte van 58° en de planeet is gemakkelijk te vinden. De Zon staat inmiddels 27° onder de horizon en het is donker. Voor het bekijken van een (schaduw)overgang is een redelijk grote telescoop nodig.
21-11 02:32	Vannacht is een overgang van de Jupitermaan Io en van Io's schaduw over de planeetschijf van Jupiter in zijn geheel te zien. Om 2:32 uur zien we het begin van de schaduwovergang op het moment dat Io's schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt, en duurt tot 5:51 uur, op het moment dat Io de Jupiterschijf weer achter zich laat. Tussen beide gebeurtenissen in is waar te nemen hoe Io de schijf van Jupiter betreedt (03:36 uur) en Io's schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat (om 04:47 uur). Zie de tabel Verschijnselen van de manen van Jupiter voor meer details.
21-11 06:23	De Maan staat 54' ten zuiden van Antares, de helderste ster van het sterrenbeeld Schorpioen (+1,0m). De dichtste nadering gebeurt om 06:24, voor een waarnemer in onze streken onder de horizon. Bij ons is de samenstand niet of nauwelijks zichtbaar.
21-11 09:00	De Maan staat 5.1° ten zuidwesten van Mars (+1.4m), in het sterrenbeeld Slangendrager. De dichtste nadering vindt plaats om 09:01 op 5° onder de horizon en bovendien bij daglicht. De samenstand is vanuit de Benelux niet of nauwelijks zichtbaar.
21-11 13:24	Uranus is in oppositie. De planeet staat nu tegenover de Zon aan de hemel, is daardoor de hele nacht zichtbaar en staat bovendien relatief dicht bij de Aarde. Dat laatste zorgt ervoor dat de planeet zowel groot als helder aan de hemel staat. Dit is een ideaal moment om Uranus waar te nemen. De gasplaneet Uranus is al met een verrekijker of kleine telescoop aan de hemel te vinden. Onder zeer gunstige omstandigheden (goed weer, donker) is de planeet zelfs met het blote oog te onderscheiden, wanneer je precies weet waar te zoeken. In een telescoop met grote vergroting is een klein schijfje te zien, dat niet al teveel details prijsgeeft. Uranus staat in het sterrenbeeld Stier. De planeet heeft een helderheid van NaNm en zijn schijnbare diameter meet 3,8”. De planeet staat rond 00:28 uur in het zuiden, op een hoogte van 58° boven de horizon, voor een waarnemer in Utrecht, zie deze hemelkaart. Voor meer informatie over de positie en zichtbaarheid van de planeet, zie het hoofdstuk Uranus. Details voor alle opposities van Uranus, inclusief oppositiekaarten, zijn te vinden op de pagina opposities van Uranus.
21-11 18:00	Het maximum van de meteorenzwerm α-Monocerotiden vindt vandaag plaats. Zelfs wanneer de radiant in het zenit zou staan, zouden er van deze zwerm naar verwachting gemiddeld slechts zo'n 4 meteoren per uur vallen. De radiant van de zwerm staat rond 4:30 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 39° boven de horizon. Er is dan bij ons ieder uur slechts een enkele meteoor van deze zwerm zichtbaar. In totaal zijn er, door meteoren van andere zwermen en sporadische meteoren, bij donkere en heldere hemel circa 11–19 meteoren per uur zichtbaar. Op een goed donkere plek zijn meer dan drie keer zoveel meteoren te zien als in dichtbevolkt gebied. De Maan stoort niet. Rond 7:30 uur gaat het schemeren en om 8:12 uur komt de Zon op. De piek van deze zwerm is relatief laag en de lengte van het maximum is met 3,8 dagen vrij kort, waardoor er ook in totaal maar weinig meteoren te zien zijn. Zie de detailpagina α-Monocerotiden 2025 voor meer informatie over deze meteoren.
22-11 16:54	Als het weer meewerkt is het vanavond, sinds de laatste Nieuwe Maan, de eerste keer dat we de dunne maansikkel kunnen waarnemen. Het is op dit moment 2,4 dagen na Nieuwe Maan; de Maan is wassend en voor 5,2% verlicht. De maansikkel heeft een breedte aan de hemel van 1,5’ en is met moeite aan het begin van de avond te zien, kort na zonsondergang. Bijgaand kaartje toont de Maan om 16:44 uur in het sterrenbeeld Slangendrager, op slechts 2,4° boven de horizon, in het zuidzuidwesten. De Zon staat nu 5,3° lager aan de hemel dan de Maan. De Maan gaat 0,7 uur na de Zon onder, om 17:22. De afstand aan de hemel tussen Zon en Maan is nu 26,3°. Een waarneemplaats met goed zicht op de horizon is nodig. Een eenvoudige verrekijker is waarschijnlijk nodig om de Maan te vinden. In verschillende kalenders luidt de eerste verschijning van de jonge maansikkel het begin van een nieuwe maand in; ons woord maand komt dan ook van Maan. Los daarvan ziet een jonge maansikkel aan de hemel er fraai uit. De pagina Eerste en laatste maansikkels geeft alle verschijningen en meer uitleg. De applet Verschijnselen van de Maan geeft meer informatie over de Maan.
22-11 21:01	In de nacht van 22 op 23 november zijn overgangen van Io en haar schaduw over de planeetschijf van Jupiter volledig te zien. De schaduwovergang begint om 21:01 uur, wanneer Io's schaduw de schijf van Jupiter betreedt, en duurt tot 0:18 uur, op het moment dat Io de schijf van Jupiter weer verlaat. Tussen beide gebeurtenissen in is te zien hoe Io voor de Jupiterschijf verschijnt (22:03 uur) en Io's schaduw de Jupiterschijf weer achter zich laat (om 23:16 uur). Zie deze tabel voor meer details en andere verschijnselen.
23-11 00:42	Vannacht zijn overgangen van Europa en haar schaduw over de planeetschijf van Jupiter volledig waar te nemen. Om 0:42 uur zien we het begin van de schaduwovergang op het moment dat Europa's schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt, en duurt tot 5:40 uur, wanneer Europa de Jupiterschijf weer achter zich laat. Tussen beide gebeurtenissen in is waar te nemen hoe Europa de schijf van Jupiter betreedt (02:49 uur) en Europa's schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat (om 03:32 uur). Voor het waarnemen van een overgang of een schaduwovergang is een redelijk grote telescoop nodig. Zie deze tabel voor meer details en andere verschijnselen.
22-11 12:31	Mercurius is in het perihelium van zijn baan. De afstand tot de Zon is nu klein en bedraagt 0,307AE, ofwel 46,000 miljoen km. Een waarnemer op Mercurius ziet de schijnbare diameter van de Zon ongeveer 3,2 maal zo groot als een waarnemer op Aarde, en de planeet ontvangt circa 10,3 maal meer licht en warmte van de Zon dan de Aarde.
25-11 03:05	De Galileïsche maan Europa staat 11,4” ten noorden van Ganymedes. Jupiter staat op een hoogte van 57° boven de zuidzuidoostelijke horizon en de planeet is gemakkelijk te vinden. De Zon staat 46° onder de horizon en het is goed donker. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie.
25-11 07:29	Mercurius staat 59' ten noorden van Venus (-3,9m), in het sterrenbeeld Weegschaal. De dichtste nadering gebeurt om 01:34, onder de horizon voor een waarnemer in de Lage Landen. De samenstand is alleen met veel moeite zichtbaar rond 7:30 uur. De twee objecten staan dan boven de oostzuidoostelijke horizon, op een hoogte van ongeveer 2°, op een onderlinge afstand van 1,1°. Kies een waarneemplaats met vrije blik op de horizon. De helderheid van Mercurius is nu +2,3m. De pagina Vannacht aan de hemel toont wanneer planeten te zien zijn.
26-11 20:26	Van 20:26 tot 7:15 uur (27 november) staan alle Galileïsche manen ten westen van Jupiter. In toenemende afstand van de planeet staan Io, Europa, Ganymedes en Callisto. Jupiter staat in het zuidoosten op een hoogte van 50° boven de horizon en de planeet is gemakkelijk te vinden. De Zon staat 55° onder de horizon en het is goed donker.
27-11 01:41	De Galileïsche maan Io staat op 3,7” ten noorden van Europa. Jupiter staat op een hoogte van 49° boven de horizon, in het zuidoosten en de planeet is gemakkelijk te vinden. De Zon staat 56° onder de horizon en het is goed donker. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie.
27-11 18:56	De Maan bedekt ι Aquarii, een ster van magnitude +4,3 in het sterrenbeeld Waterman. De ster wordt bedekt door de onverlichte rand van de Maan om 18:56 uur. Om 20:08 uur wordt deze weer zichtbaar aan de verlichte maanrand. De Maan staat bij de intrede 24° boven de horizon, bij de uittrede is dat 20°, voor een waarnemer in Utrecht. De Maan is voor 45% verlicht. Deze tabel toont de details van de bedekking voor een aantal plaatsen in Nederland en België.
28-11 04:26	Vannacht zijn overgangen van Io en haar schaduw over de planeetschijf van Jupiter in zijn geheel waar te nemen. Om 4:26 uur zien we het begin van de schaduwovergang wanneer Io's schaduw de schijf van Jupiter betreedt, en duurt tot 7:39 uur, wanneer Io de schijf van Jupiter weer verlaat. In de tussentijd is te zien hoe Io de schijf van Jupiter betreedt (om 05:23 uur) en Io's schaduw het Jupiteroppervlak weer verlaat (06:41 uur). Voor het waarnemen van een overgang of een schaduwovergang is een telescoop met redelijk grote opening nodig. Voor meer details en andere verschijnselen, zie deze tabel.
28-11 04:51	Saturnus is stationair in ecliptische lengte. De planeet keert zijn bewegingsrichting ten opzichte van de sterren om en gaat weer in de gangbare richting bewegen. Dit is het einde van Saturnus' oppositielus en het moment van beste zichtbaarheid van de planeet is nu voorbij. De planeet is op dit moment met name 's avonds goed zichtbaar, maar iedere dag een beetje korter doordat de planeet steeds vroeger ondergaat. Saturnus is met het blote oog als een heldere “ster” vrij gemakkelijk aan de hemel te vinden. Al met een verrekijker op een statief zijn de beroemde ringen van de reuzenplaneet te onderscheiden. Met een telescoop kunnen meer details, zoals de schaduw van de ring op de planeet en de scheidingen in de ringen worden waargenomen, evenals de grootste manen van Saturnus. Zie de maandelijkse slingerdiagrammen voor de manen van Saturnus. Saturnus staat in het sterrenbeeld Waterman. De planeet heeft een helderheid van +1,1m en zijn schijnbare diameter meet 18,1”. Gebruik deze hemelkaart om de planeet op te zoeken. Voor meer informatie over de positie en zichtbaarheid van de planeet, zie het hoofdstuk Saturnus. Zie de interactieve applet Planeetverschijnselen voor meer verschijnselen van Saturnus.
28-11 07:58	De Maan is in de fase van Eerste Kwartier. De rechter helft van de Maan is nu verlicht en de Maan is vooral in de avond en vroege nacht zichtbaar. Rond, en vooral voor Eerste Kwartier is een goed moment om het maanoppervlak waar te nemen; Op de grens tussen het verlichte en het donkere deel van de Maan komt de Zon net op. De lange schaduwen van de bergen en kraterranden brengen een extra diepte-effect met zich mee en het maanoppervlak krijgt daarmee, bekeken door een kijker, een duidelijk driedimensionaal karakter. Zie ook: Hoe ontstaan de fasen van de Maan? in de veelgestelde vragen.
29-11 00:00	Dit is een goed moment in het jaar om de gasnevel NGC1555, ook bekend als Hind's variabele nevel, op te zoeken. De gasnevel is te vinden in het sterrenbeeld Stier. Het object komt om 16:43 uur op, gaat om 08:17 uur onder en staat om 00:30 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 57° boven de horizon. Een donkere locatie en een datum rond Nieuwe Maan zijn aan te raden, bijvoorbeeld in de dagen rond 20 november. Bij het waarnemen van een zwak en contrastarm object als deze gasnevel is een behoorlijke telescoop nodig om iets te kunnen zien. Foto: DSS.
29-11 00:00	Deze tijd van het jaar is prima geschikt om de gasnevel NGC1554, bekend als Struve's verloren nevel, te zien. De gasnevel staat in het sterrenbeeld Stier. Het object komt om 16:42 uur op, gaat om 08:16 uur onder en staat om 00:29 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 57° boven de horizon. Zie de pagina NGC1554 voor meer details. Gegevens van ruim 1200 andere deepsky-objecten zijn te vinden via de pagina Gegevens van sterrenbeelden. Foto: DSS.
29-11 17:00	De Maan staat 2,4° ten noordwesten van Saturnus (+1,1m), in het sterrenbeeld Waterman. De dichtste nadering gebeurt om 16:46, bij ons op een hoogte van 23° boven de horizon, in het zuidoosten en in de schemering. Bekijk de samenstand rond 17 uur. Het tweetal staat dan in het zuidoosten, op een hoogte van ongeveer 24°, op een onderlinge afstand van 2,4°. De Zon staat slechts 4° onder de horizon. De Maan is voor 65% verlicht. De pagina Vannacht aan de hemel toont wanneer de Maan en planeten te zien zijn.
29-11 18:38	Mercurius is stationair in ecliptische lengte. De planeet keert zijn bewegingsrichting langs de ecliptica om en gaat weer in de gangbare richting bewegen. Voor een binnenplaneet gebeurt dit tussen de benedenconjunctie en grootste ochtendelongatie.
29-11 22:54	In de nacht van 29 op 30 november zijn overgangen van Io en haar schaduw over de planeetschijf van Jupiter in zijn geheel waar te nemen. De schaduwovergang begint om 22:54 uur, op het moment dat Io's schaduw op het oppervlak van Jupiter verschijnt, en eindigt om 2:05 uur, op het moment dat Io de Jupiterschijf weer achter zich laat. Tussen beide gebeurtenissen in is waar te nemen hoe Io voor de Jupiterschijf verschijnt (om 23:49 uur) en Io's schaduw de Jupiterschijf weer achter zich laat (om 01:09 uur).
30-11 02:34	De Galileïsche maan Europa staat 15,5” ten zuiden van Callisto. Jupiter staat op een hoogte van 56° boven de horizon, in het zuidzuidoosten en de planeet is gemakkelijk te vinden. De Zon staat 51° onder de horizon en het is goed donker. Om de manen van Jupiter te bekijken is een goede, stabiele verrekijker genoeg. Zie de figuur hiernaast en deze tabel voor meer informatie.